Nehrungslandschaft

Karl Schmidt-Rottluff

1913

Öl auf Leinwand

Bildmaß 87,0 x 95,0 cm
Rahmenmaß 106,5 x 114,5 x 8,5 cm


Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See


Inventarnummer: 0.00029

Alternativer Titel: Herbstlandschaft; Paysage d'automne; Höstlandskap; Landschaft; Dünenlandschaft

Malerei, Ölfarben

KVZ/WVZ: Grohmann 286 u. 259 l. o.

Ort: Europa, Deutschland/Litauen, Ostsee, Kurische Nehrung, Nidden/Nida


Sammlungsbereich: Gemälde

Künstler/in: Karl Schmidt-Rottluff


© VG Bild-Kunst, Bonn; Reproduktion: Nikolaus Steglich, Starnberg
Klicken Sie auf die Abbildung, um die Werkgalerie zu öffnen.

Beschreibung

In großen Farbflächen und mit einer Farbpalette, die sich auf Blau-, Grün- und Brauntöne beschränkt, stellt Schmidt-Rottluff in diesem Landschaftsbild die Kurische Nehrung dar. Dort verbringt er 1913 in dem Fischerdorf Nidden, das damals noch zu Ostpreußen gehörte, seine Sommermonate. Während dieser Zeit entstehen Werke, in denen die Landschaft mit ihren Wäldern, großen Wasserflächen, Dünen und einzelnen Häusern Hauptmotiv seines Schaffens sind. Will Grohmann (1887–1968), der 1956 das Werkverzeichnis zu den Gemälden Schmidt-Rottluffs publiziert, beschreibt darin dessen Stil für diese Werkphase wie folgt: »Größte Abkürzung bei stärkster Charakterisierung, Definition der Sache nicht aus dem Gefühl, sondern aus schärfster Beobachtung. Ein heraldisch-sinnbildlicher Stil.«

Der studierte Rechtswissenschaftler Franz Boner (1868–1941), der zunächst als Kaufmann in Bremen tätig ist, beginnt 1907 eine Karriere als Bankier in der Diskonto-Gesellschaft in Berlin. Wann oder von wem er diese Landschaft erwirbt, ist nicht überliefert. 1922, in dem Jahr, in dem er Geschäftsinhaber wird, schenkt er das Gemälde dem Kunstverein Bremen, wodurch die »Nehrungslandschaft« in den Bestand der Kunsthalle Bremen eingeht. 1923 wird es, wie man dem Eintrag in dem Inventarbuch des Kunstvereins entnehmen kann, bereits aus der Dauerausstellung wieder entfernt. Im Katalog der Gemälde und Bildhauerwerke in der Kunsthalle Bremen von 1925 ist die Landschaft zwar noch gelistet, im Katalog der Kunsthalle Bremen von 1939 taucht sie aber nicht mehr auf.

Dank freundlicher Unterstützung des Archivmitarbeiters der Kunsthalle Bremen, wurde ein konkreter Hinweis auf den Verkauf der »Nehrungslandschaft« im Protokoll der Vorstandssitzung vom 17.03.1949 gefunden, wo es heißt: »Dann bat Herr Doktor Busch um Zustimmung von den drei in unserem Besitz befindlichen Bildern von Schmidt-Rottluff eine ›Landschaft‹ verkaufen zu dürfen. Der Vorstand stimmt diesem Vorschlag zu und beauftragte Herrn Dr. Busch, das Weitere zu veranlassen.« Das Gemälde muss sich also zwischen 1925 und 1949 im Depot der Kunsthalle Bremen befunden haben, bis es 1949 zwar nicht verkauft, aber eingetauscht wird. So dokumentiert es zumindest ein umseitig auf dem Keilrahmen überliefertes Etikett, auf dem geschrieben steht: »[Das] umstehende Bild »Landschaft« von / Schmidt-Rottluff wurde heute auf dem / Tauschwege von der [L]eitung der Kunst- / halle abgegeben. / Bremen, den 2.11.1949«. Das Gemälde scheint im Tausch die Kunsthalle Bremen am 2.11.1949 zu verlassen und den Eigentümer zu wechseln. Nähere Angaben wogegen das Bild getauscht wird oder mit wem dieser Handel zustande kommt, sind weder im Archiv der Kunsthalle Bremen noch im Privatarchiv der Eheleute Buchheim überliefert.

Möglich ist, dass Buchheim direkt Kontakt zu dem Direktor der Kunsthalle Bremen, Günther Busch, gehabt hat. Ebenso denkbar ist aber auch, dass er das Bild von einem/r unbekannten Dritten zwischen 02.11.1949 und Mai 1954 erworben hat. Jedenfalls muss Buchheim die Landschaft, die alternativ auch als »Herbstlandschaft« oder »Dünenlandschaft« geführt wurde, vor Mai 1954 erworben haben, da er es dann zum Verkauf einliefert. Gemäß freundlicher Auskunft Auskunft des Archivs Stuttgarter Kunstkabinett Roman Norbert Ketterer, Wichtrach/Bern, bietet Buchheim das Bild als Nr. 1620 auf der 19. Auktion des Stuttgarter Kunstkabinetts am 20.05.1954 zum Verkauf an. Die mit Bleistift auf dem Keilrahmen geschriebene Nummer »1620« korrespondiert mit dieser Auskunft und der Katalogisierung im Katalog zur Auktion vom 18.–20.05.1954. Das Bild bleibt aber unverkauft und geht wieder an den Einlieferer Buchheim zurück. Daraufhin stellt er das Gemälde als Leihgabe für die Schmidt-Rottluff-Ausstellung anlässlich von dessen 70. Geburtstag im Schloss Charlottenburg in Berlin zur Verfügung, die dort vom 20.09.–10.10.1954 stattfindet. Der begleitende Ausstellungskatalog dokumentiert Buchheim als Leihgeber und erwähnt darüber hinaus den Vorbesitz durch den Kunstverein Bremen bzw. die Kunsthalle. Auch der Münchner Öffentlichkeit wird das Bild nicht vorenthalten, denn zum Jahreswechsel 1954/55 organisiert Günther Franke in seiner Galerie ebenfalls eine Geburtstagsausstellung für Schmidt-Rottluff, bei der die »Herbstlandschaft« im begleitenden Katalog als Nr. 3 geführt wird. Leihkorrespondenz zu dieser Ausstellung scheint sich nach bisherigen Erkenntnissen nicht überliefert zu haben. Jedoch muss die Landschaft über Jahre hinweg Buchheims Eigentum gewesen sein, denn als solches wird sie zunächst in der Brücke-Ausstellung des Museum Folkwang vom 12.10. bis 14.12.1958 in Essen gezeigt und im Jahr darauf, vom 18.06.–26.07.1959, als Bestandteil der Sammlung Buchheim in der Ausstellung zu den Malern der »Brücke«, die in der Städtischen Galerie München stattfindet. Ab August 1962 bis zum April 2001 geht Schmidt-Rottluffs Landschaft von 1913 als Leihgabe Buchheims in die Sammlung der Bayerischen Staatsgemäldesammlung ein. Seit 1999 ist das Gemälde Eigentum der Buchheim Stiftung.

Die Provenienz für den Zeitraum von 1933 bis 1945 konnte auf Basis der vorliegenden Informationen rekonstruiert werden und ist als unbedenklich eingestuft. Sie schließt einen NS-verfolgungsbedingten Hintergrund aus.

JL

19.05.2021

Beschriftungen

rekto u. l. signiert und datiert (in brauner Farbe): S.Rottluff 1913
Keilrahmen o. l. Klebeetikett (in Schreibmaschine und Kopierstift beschriftet, Fragment, darunter schwarze Beschriftung vmtl. auf zweitem Klebeetikett): R. [sic] S[chmidt-Rottluff] / [H]erbstlandschaft / Buchheim-Verlag [um 180° gedreht] / Transp. München [um 180° gedreht] / Gemäld[e] / [...]
Keilrahmen o. m. beschriftet (in Bleistift, um 180° gedreht): 95
Keilrahmen o. m. Klebeetikett (in Schreibmaschine beschriftet und in Blau gestempelt und Tusche signiert, Zahl später in Bleistift ergänzt): [Das] umstehende Bild »Landschaft« von / Schmidt-Rottluff wurde heute auf dem / Tauschwege von der [L]eitung der Kunst- / halle abgegeben. / Bremen, den 2.11.1949 / [runder Stempel Kunsthalle Bremen] i. A. [...] R[...] / 1210 [über- und unterstrichen]
Keilrahmen o. m. r. beschriftet (in blauer Kreide): IX
Keilrahmen o. r. Klebeetikett (bedruckt und in blauem Kugelschreiber beschriftet): HAUS DER KUNST MÜNCHEN / Ausstellung: Fauves – Expressionisten / Name des Künstlers: Schmidt-Rottluff / Titel des Werkes: Paysage d'automne / Leihgeber: Buchheim, Feldafing / Technik: Maße: Kat.-Nr.: 277
Keilrahmen l. u. Klebeetikett (bedruckt und in Schreibmaschine beschriftet): BAYERISCHE-STAATS- / GEMÄLDE-SAMMLUNGEN / Inv.-Nr. L 932 / [Siegel BStGS] / Schmidt-Rottluff K. / Herbstlandschaft / 1913
Keilrahmen r. o. beschriftet (in blauer Kreide): [...]
Keilrahmen r. m. Klebeetikett (in Schreibmaschine beschriftet): Schmidt-Rottluff Landschaft
Keilrahmen r. u. Klebeetikett (in Tinte beschriftet, stark fragmentiert): Eig[...]
Keilrahmen u. l. beschriftet (in Bleistift): 1620
Keilrahmen u. m. beschriftet (in Bleistift): 95
Rahmen verso o. r. beschriftet (in Bleistift, um 180° gedreht): 932 [eingekästelt]
Rahmen verso l. o. beschriftet (in Bleistift): Schmidt-Rottluff
Rahmen verso l. u. beschriftet (in Bleistift): 932
Rahmen verso r. m. betitelt (in Bleistift): Dünenlandschaft
Rahmen verso u. l. Klebeetikett (bedruckt und in schwarzem Filzstift beschriftet): Made by / SCHOTT DESAG / Germany / 955x871
Aufdopplungsleiste o. r. Etikett (in rotem Filzstift beschriftet): Kiste 15 / (Kat 250)
Rahmen verso beschriftet (in Bleistift): 16 Oben [?]
Rückwand o. l. Etikett (bedruckt): 347 Karl Schmidt-Rottluff / Nehrungslandschaft 1913 * / Leinwand, 87:95 cm / bez.l.u.: S. Rottluff 1913 / Grohmann 1956, S. 286
Rückwand o. l. beschriftet (in Bleistift): 0.00029
Rückwand o. l. Klebeetikett (bedruckt und in Schreibmaschine beschriftet): hasenkamp / Ausstellung / AUSSTELLUNG / BUCHHEIM / Titel / Nehrungslandschaft / Größe/Maße / 87 x 95 cm / Künstler/Leihgeber / Schmidt-Rottluff
Rückwand o. l. Klebeetikett (in blauem Kugelschreiber beschriftet): 250
Rückwand o. m. Klebeetikett (in Schreibmaschine beschriftet): Karl Schmidt-Rottluff / 142. Nehrungslandschaft, 1913 / Öl auf Leinwand, 87 x 95 cm
Rückwand o. r. Klebeetikett (bedruckt und in blauem Kugelschreiber beschriftet): tel aviv museum 27 shaul hamelech blvd. tel aviv [rechte Seite jeweils hebräische Übersetzung] / Exhibition Expressionists – The Buchheim Coll. / Date 1.6.–30.7.83 / Artist K. Schmidt-Rottluff / Title Nehrugslandschaft [sic] / Lender W. Lehmbruck Museum, / Cat. No. 250
Rückwand l. m. Klebeetikett (bedruckt und in Schreibmaschine beschriftet): Städtische Galerie im Lenbachhaus Luisenstraße 33, 8000 München 2 / Ausstellung Karl Schmidt-Rottluff / Kat.-Nr. 119 / Nehrungslandschaft, 1913 / Leihgeber Lothar-Günther Buchheim
Rückwand m. l. Klebeetikett (bedruckt und in schwarzem Filzstift beschriftet): [Siegel] SOPRINTENDENZA ALLE GALLERIE ROMA II / ARTE CONTEMPORANEA / GALLERIA NAZIONALE D'ARTE MODERNA / MOSTRA Espressionismo Tedesco, Die Brücke / DATA 30 ottobre–8 dicembre 1977 / AUTORE Karl Schmidt-Rottluff / TITOLO / Paesaggio litoraneo, 1913 / PROPRIETARIO Monaco, Staatsgalerie / Moderner Kunst
Rückwand m. Etikett (bedruckt): Bitte nicht öffnen und zurück an: / [Phönix] Buchheim Museum der Phantasie / Am Hirschgarten 1 / 82347 Bernried / Fon: +49-8158-997020 / Fax: +49-8158-997061 / info@buchheimmuseum.de

Provenienz

o. D.–1922: Dr. Franz Boner (1868–1941), Bremen
1922–02.11.1949: Kunstverein Bremen, Bremen, erworben als Geschenk von Dr. Franz Bonert (1868–1941), Bremen, im Gemäldebestand der Kunsthalle Bremen von 1922–1923
zwischen 17.03.–02.11.1949: Verkauf/Tausch durch Dr. Günther Busch, Kunsthalle Bremen
[...]
vor 05/1954–22.02.2007: Lothar-Günther Buchheim (1918–2007) und Diethild Buchheim (1922–2014), Feldafing, erworben von unbekannt
20.05.1954: Stuttgarter Kunstkabinett, Stuttgart, 19. Auktion, Nr. 1620, eingeliefert von Lothar-Günther Buchheim, unverkauft zurück
09.08.1962–26.04.2001: Bayerische Staatsgemäldesammlungen, München, entliehen von Lothar-Günther Buchheim (1918–2007), Feldafing
seit 22.02.2007: Buchheim Stiftung, Feldafing/Bernried, erworben im Erbgang von Lothar-Günther Buchheim (1918–2007) und in konkludenter Schenkung von Diethild Buchheim (1922–2014), Feldafing

JL

19.05.2021

Sammlung Buchheim

Ausstellungen

DIRECTOR'S CUT. BUCHHEIMS EXPRESSIONISTEN, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 20.02.2024–01/2025

BUCHHEIM. KÜNSTLER, SAMMLER, ALLESKÖNNER?, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 23.05.2023–18.02.2024

BUCHHEIM. KÜNSTLER, SAMMLER, ALLESKÖNNER?, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 03.12.2022–21.05.2023

BRÜCKE UND BLAUER REITER, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 16.07.2022–13.11.2022

BRÜCKE UND BLAUER REITER, Kunstsammlungen Chemnitz, Chemnitz, 27.03.2022–26.06.2022

BRÜCKE UND BLAUER REITER, Von der Heydt-Museum, Wuppertal, 21.11.2021–27.02.2022

DIE FARBEN DER AVANTGARDE, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 10.07.2021–07.11.2021

BECKMANN & BRÜCKE, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 18.07.2020–11.10.2020

GEMÄLDE DER »BRÜCKE«, SAMMLUNGEN GERLINGER + BUCHHEIM, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 26.02.2019–05.07.2020

SCHMIDT-ROTTLUFF. FORM, FARBE, AUSDRUCK!, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 29.09.2018–24.02.2019

NEUHÄNGUNG IM EXPRESSIONISTENSAAL, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 03.03.2018–15.09.2018

BRÜCKENSCHLAG: GERLINGER – BUCHHEIM!, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 28.10.2017–21.01.2018

PURRMANN UND DER EXPRESSIONISMUS, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 01.04.2017–09.07.2017

WIR SIND WIEDER DA!, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 21.02.2016–19.06.2016

EIN FEST FÜRS AUGE. BUCHHEIMS EXPRESSIONISTEN, Kunsthalle Emden Stiftung Henri und Eske Nannen Schenkung Otto van de Loo, Emden, 26.09.2015–17.01.2016

EXPRESSIONISMUS2 – DIE SAMMLUNGEN BUCHHEIM + NANNEN, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, 14.03.2015–05.07.2015

ERÖFFNUNGSAUSSTELLUNG, Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See, ab 23.05.2001

EXPRESSIONISTEN. SAMMLUNG BUCHHEIM, Haus der Kunst, München, 29.07.1998–18.10.1998

EXPRESSIONISTEN, SAMMLUNG BUCHHEIM, Kunstmuseum Luzern, Luzern, 01.07.1990–09.09.1990

KARL SCHMIDT-ROTTLUFF. RETROSPEKTIVE, Städtische Galerie im Lenbachhaus, München, 26.09.1989–03.12.1989

KARL SCHMIDT-ROTTLUFF. RETROSPEKTIVE, Kunsthalle Bremen, Bremen, 16.07.1989–10.09.1989

ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΤΕΣ ΣΥΛΛΟΓΗ ΜΠΟΥΧΑΙΜ (EXPRESSIONISTEN, SAMMLUNG BUCHHEIM), Pinacothèque Nationale, Musée Alexandre Soutzos, Athen, 07.10.1985–10.12.1985

EXPRESSIONISTEN, SAMMLUNG BUCHHEIM, Haus der Kunst, München, 16.03.1985–12.05.1985

EKSPRESSIONISME, BUCHHEIM-SAMLINGEN (EXPRESSIONISMUS, BUCHHEIM-SAMMLUNGEN), Louisiana Museum of Modern Art, Humlebæk, 20.10.1984–06.01.1985

DER DEUTSCHE EXPRESSIONISMUS. SAMMLUNG BUCHHEIM – ブーフハイム・コレクションによる ドイツ表現派展, Kunstmuseum der Präfektur Mie, Tsu, 18.08.1984–07.10.1984

DER DEUTSCHE EXPRESSIONISMUS. SAMMLUNG BUCHHEIM – ブーフハイム・コレクションによる ドイツ表現派展, Städtisches Kunstmuseum, Himeji, 30.06.1984–29.07.1984

DER DEUTSCHE EXPRESSIONISMUS. SAMMLUNG BUCHHEIM – ブーフハイム・コレクションによる ドイツ表現派展, Kunstmuseum der Präfektur Miyagi, Sendai, 12.05.1984–24.06.1984

DER DEUTSCHE EXPRESSIONISMUS. SAMMLUNG BUCHHEIM – ブーフハイム・コレクションによる ドイツ表現派展, Museum für Moderne Kunst der Präfektur Kanagawa, Kamakura, 07.04.1984–06.05.1984

EXPRESSIONISM. THE BUCHHEIM COLLECTION, The Minneapolis Institute of Arts, Minneapolis, 12.02.1984–25.03.1984

EXPRESSIONISM. THE BUCHHEIM COLLECTION, Elvehjem Museum of Art University of Wisconsin, Madison, 17.12.1983–29.01.1984

EXPRESSIONISM. THE BUCHHEIM COLLECTION, Port of History Museum Penn's Landing, Philadelphia, 06.10.1983–26.11.1983

EKSPRESSIONISTEJA. KOKOELMA BUCHHEIM (EXPRESSIONISTEN, SAMMLUNG BUCHHEIM), Ateneumin taidemuseo, Helsinki, 12.08.1983–18.09.1983

EXPRESSIONISTS, COLLECTION BUCHHEIM – בוכהיים אוסף אקספרסיוניסטים , Tel Aviv Museum, Tel Aviv, 31.05.1983–31.07.1983

EXPRESIONISTAS ALEMANES. COLECCIÓN BUCHHEIM, Bibliotheca Nacional, Madrid, 10.02.1983–30.03.1983

EXPRESSIONISTES ALEMANYS. COL-LECCIÓ BUCHHEIM, Centre Cultural de la Caixa de Pensions, Barcelona, 09.12.1982–30.01.1983

EXPRESSIONISTEN, SAMMLUNG BUCHHEIM, Akademie der Künste, Berlin, 29.08.1982–24.10.1982

EXPRESSIONISTEN, SAMMLUNG BUCHHEIM, Lehmbruck Museum, Duisburg, 19.05.1982–04.07.1982

EXPRESSIONISTEN, SAMMLUNG BUCHHEIM, Mittelrheinisches Landesmuseum, Mainz, 28.03.1982–09.05.1982

НЕМЕЦКИЕ ЭКСПРЕССИОНИСТЫ ИЗ СОБРАНИЙ ФРГ (DEUTSCHE EXPRESSIONISTEN AUS SAMMLUNGEN DER BRD), Puschkin Museum der Bildenden Künste, Moskau, 22.01.1982–07.03.1982

НЕМЕЦКИЕ ЭКСПРЕССИОНИСТЫ ИЗ СОБРАНИЙ ФРГ (DEUTSCHE EXPRESSIONISTEN AUS SAMMLUNGEN DER BRD), Ermitage, Leningrad, 19.11.1981–02.01.1982

EXPRESSIONISTEN, SAMMLUNG BUCHHEIM, Kunsthalle zu Kiel Christian-Albrechts-Universtität, Kiel, 02.09.1981–18.10.1981

EXPRESSIONISTES ALLEMANDS. COLLECTION BUCHHEIM, Musée d'Art Moderne, Strasbourg, 28.06.1981–23.08.1981

EXPRESSIONISTEN, SAMMLUNG BUCHHEIM, Kölnisches Stadtmuseum, Köln, 02.04.1981–31.05.1981

ESPRESSIONISMO TEDESCO: »DIE BRÜCKE«, Galleria Nazionale d’Arte Moderna, Roma, 30.10.1977–08.12.1977

DIE KÜNSTLERGRUPPE »BRÜCKE« UND DER DEUTSCHE EXPRESSIONISMUS, SAMMLUNG BUCHHEIM, Badischer Kunstverein, Karlsruhe, 20.01.1974–23.03.1974

DIE KÜNSTLERGRUPPE »BRÜCKE« UND DER DEUTSCHE EXPRESSIONISMUS, SAMMLUNG BUCHHEIM, Städtische Galerie im Lenbachhaus, München, 01.07.1973–30.09.1973

DER FRANZÖSISCHE FAUVISMUS UND DER DEUTSCHE EXPRESSIONISMUS, Haus der Kunst, München, 26.03.1966–15.05.1966

FAUVES FRANÇAIS ET EXPRESSIONISTES ALLEMANDS, Musée national d'art moderne, Paris, 15.01.1966–06.03.1966

DIE MALER DER BRÜCKE, SAMMLUNG BUCHHEIM, Städtische Galerie im Lenbachhaus, München, 18.06.1959–26.07.1959, in Teilen verlängert bis 04. oder 11.10.1959

BRÜCKE 1905–1913. EINE KÜNSTLERGEMEINSCHAFT DES EXPRESSIONISMUS, Museum Folkwang, Essen, 12.10.1958–14.12.1958

SCHMIDT-ROTTLUFF ZUM 70. GEBURTSTAG, Galerie Günther Franke, München, 01.12.1954–15.02.1955

KARL SCHMIDT-ROTTLUFF ZUM 70. GEBURTSTAG, Schloss Charlottenburg, Berlin, 20.09.1954–10.10.1954

Literatur

BRÜCKE UND BLAUER REITER, hrsg. v. Frédéric Bussmann, Roland Mönig, Daniel J. Schreiber, m. Texten v. Daniel J. Schreiber, Roland Mönig, Sandra Duhem, Isgard Kracht, Frédéric Bussmann, Frank Ugiomoh, Anna Storm, Sibylle Discher, Franka Schumann, Ausst.-Kat. Von der Heydt-Museum Wuppertal (21.11.2021–27.02.2022), Kunstsammlungen Chemnitz (27.03.–26.06.2022), Buchheim Museum der Phantasie, Bernried am Starnberger See (16.07.–13.11.2022), Köln: Wienand Verlag, 2021, Abb. S. 91

BRÜCKENSCHLAG: GERLINGER – BUCHHEIM! MUSEUMSFÜHRER DURCH DIE »BRÜCKE«-SAMMLUNGEN VON HERMANN GERLINGER UND LOTHAR-GÜNTHER BUCHHEIM, hrsg. v. Hermann Gerlinger und Daniel J. Schreiber, m. Texten von Lothar-Günther Buchheim, Cosima Dollansky, Karlheinz Gabler, Hans Geissler, Hermann Gerlinger, Mauela Göbel, Léonie Koch, Claudia Leonore Kreile, Laura Lang, Benedikt Ohm, Herbert Pée, Sophia Plaas, Christian Rathke, Daniel J. Schreiber, Heinz Spielmann, Corinna Thamke, Ausst.-Kat. Buchheim Museum, Bernried (28.10.2017–25.02.2018), Feldafing: Buchheim Verlag, 2017, Abb. S. 235, Erw. S. 234

PURRMANN UND DER EXPRESSIONISMUS, hrsg. v. Felix Billeter und Daniel J. Schreiber, m. Texten von Felix Billeter, Julie Kennedy, Lisa Kern, Hans Purrmann, Daniel J. Schreiber, Vanessa Voigt, Christoph Wagner, Ausst.-Kat. Buchheim Museum, Bernried (02.04.–09.07.2017), Feldafing: Buchheim Verlag, 2017, Kat. Nr. 115, Abb. S. 48

EIN FEST FÜRS AUGE. BUCHHEIMS EXPRESSIONSITEN. EIN SAMMLUNGSFÜHRER, hrsg. v. Daniel J. Schreiber, m. Texten v. Lothar-Günther Buchheim, Claudia Leonore Kreile, Laura Lang, Mira Naß, Benedikt Ohm, Sophia Plaas, Frank Schmidt, Daniel J. Schreiber, Susanne Vierthaler, Ausst.-Kat. Buchheim Museum, Bernried (14.03.–05.07.2015), Kunsthalle Emden (26.09.2015–17.01.2016), Feldafing: Buchheim Verlag, 2015, Abb. S. 95, Erw. S. 94

ROMAN NORBERT KETTERER. LEGENDEN AM AUKTIONSPULT. DIE WIEDERENTDECKUNG DES DEUTSCHEN EXPRESSIONISMUS, hrsg. v. Gerd Presler, München: Ketterer Kunst Verlag, 1999, Erw. S. 64

EXPRESSIONISTEN. SAMMLUNG BUCHHEIM, hrsg. i. Auftrag der »Freunde des Buchheim-Museums und der Buchheim Stiftung e. V.«, m. Texten von Christoph Vitali, Carla Schulz-Hoffmann, Hans Krieger, Clelia Segieth, Lothar-Günther Buchheim, Ellen Maurer, Ausst.-Kat. Haus der Kunst, München (29.07.–18.10.1998), Feldafing: Buchheim Verlag, 1998, Kat. Nr. 347

KARL SCHMIDT-ROTTLUFF. RETROSPEKTIVE, hrsg. v. Gunther Thiem und Armin Zweite, m. Texten von Ewald Gäßler, Hermann Gerlinger, Hans Kinkel, Carl-Heinz Kliemann, Siegfried Salzmann, Gunther Thiem, Stephan von Wiese, Gerhard Wietek, Armin Zweite, Ausst.-Kat. Kunsthalle Bremen (16.07.–10.09.1989); Städtische Galerie im Lenbachhaus, München (27.09.–03.12.1989), München: Prestel-Verlag, 1989, Kat. Nr. 119, Abb. S. Tafel 50, Erw. S. 242

EXPRESSIONISTEN. SAMMLUNG BUCHHEIM, m. Texten von Walter Fritzsche, Herbert Pée, Wolf-Dieter Dube, Katja Laske, Ausst.-Kat. Museen der Stadt Köln, Musée d'Art Moderne, Straßburg, Kunsthalle zu Kiel, Ermitage Leningrad, Puschkin Museum der Bildenden Künste, Moskau, Mittelrheinisches Landesmuseum, Mainz, Wilhelm-Lehmbruck-Museum, Duisburg, Feldafing: Buchheim Verlag, 1981, Kat. Nr. 250

НЕМЕЦКИЕ ЭКСПРЕССИОНИСТЫ (ИЗ СОБРАНИЙ ФРГ), hrsg. v. Ministerium für Kultur der UdSSR u. Wilhelm-Lehmbruck-Museum, Duisburg, Ausst.-Kat. Ermitage, Leningrad (19.11.1981–02.01.1982), Puschkin Museum der Bildenden Künste, Moskau (22.01.–07.03.1982), 1981, Kat. Nr. 142, Abb. S. 54

ESPRESSIONISMO TEDESCO: »DIE BRÜCKE«, hrsg. v. Ministerio per i beni culturali e ambientali, Soprintendenza speciale alla galleria nazionale d'arte moderna e contemporanea, Ausst.-Kat. Galleria nazionale d'arte moderna, Rom (30.10.–08.12.1977), Rom: De Luca Editore, 1977, Kat. Nr. 160

DIE KÜNSTLERGRUPPE »BRÜCKE« UND DER DEUTSCHE EXPRESSIONISMUS. SAMMLUNG BUCHHEIM, hrsg. v. Staatsgalerie moderner Kunst, Staatliche Graphische Sammlung u. Städtische Galerie, bearb. v. Wolf-Dieter Dube, Herbert Pée, Ausst.-Kat. Städtische Galerie im Lenbachhaus München (18.07.–30.09.1973), Feldafing: Buchheim Verlag, 1973, Kat. Nr. 72, Abb. S. *

KNAURS LEXIKON MODERNER KUNST, bearb. u. hrsg. v. Lothar-Günther Buchheim, m. Texten v. H. Asmodi, R. Cogniat, P. Courthion, B. Dorival, F. Elgar, F. Mc Ewen, F. Fels, M. Gieure, M. Grey, J. Lassaigne, A. Lejard, J. Leymarie, J. Mellquist, F. Meyer, M. Pomes, M. Raynal, J. Rewald, H. P. Roché, Cl. Roger-Marx, D. Rouart, G. di San Lazzaro, M. Seuphor, Ph. Soupault, C. Spaak, H. M. Wingler, München: Droemer Knaur, 1973, Abb. S. 299

Lothar-Günther Buchheim (Hrsg.): KNAURS LEXIKON MODERNER KUNST, m. Texten v. H. Asmodi, R. Cogniat, P. Courthion, B. Dorival, F. Elgar, F. Mc Ewen, F. Fels, M. Gieure, M. Grey, J. Lassaigne, A. Lejard, J. Leymarie, J. Mellquist, F. Meyer, M. Pomes, M. Raynal, J. Rewald, H. P. Roché, Cl. Roger-Marx, D. Rouart, G. di San Lazzaro, M. Seuphor, Ph. Soupault, C. Spaak, H. M. Wingler, neue, verb. Aufl., München, Zürich: Droemer Knaur, 1968 [1. Aufl. 1955], Abb. S. 269

LE FAUVISME FRANÇAIS ET LES DÉBUTS DE L'EXPRESSIONISME ALLEMAND. DER FRANZÖSISCHE FAUVISMUS UND DER DEUTSCHE FRÜHEXPRESSIONISMUS, Ausst.-Kat. Haus der Kunst, München (26.03.–15.05.1966), Kat. Nr. 277, Abb. S. 363

LE FAUVISME FRANÇAIS ET LES DÉBUTS DE L'EXPRESSIONISME ALLEMAND. DER FRANZÖSISCHE FAUVISMUS UND DER DEUTSCHE FRÜHEXPRESSIONISMUS, Ausst.-Kat. Musée National d’Art Moderne, Paris (15.01.–06.03.1966), 1966, Kat. Nr. 277, Abb. S. 363

Sven Lövgren (Hrsg.): LEXIKON ÖVER MODERN KONST, m. Texten v. H. Asmodi, R. Cogniat, P. Courthion, B. Dorival, F. Elgar, F. Mc Ewen, F. Fels, M. Gieure, M. Grey, J. Lassaigne, A. Lejard, J. Leymarie, J. Mellquist, F. Meyer, M. Pomes, M. Raynal, J. Rewald, H. P. Roché, Cl. Roger-Marx, D. Rouart, G. di San Lazzaro, M. Seuphor, Ph. Soupault, C. Spaak, Hans Maria Wingler, Lothar-Günther Buchheim, Stockholm: Rabén & Sjögren, 1965 [1. Aufl. 1956], Abb. S. 299

Lothar-Günther Buchheim (Hrsg.): LEXIKON DER MODERNEN KUNST, m. Texten v. H. Asmodi, R. Cogniat, P. Courthion, B. Dorival, F. Elgar, F. Mc Ewen, F. Fels, M. Gieure, M. Grey, J. Lassaigne, A. Lejard, J. Leymarie, J. Mellquist, F. Meyer, M. Pomes, M. Raynal, J. Rewald, H. P. Roché, Cl. Roger-Marx, D. Rouart, G. di San Lazzaro, M. Seuphor, Ph. Soupault, C. Spaak, Hans Maria Wingler, neue, verb. Aufl., München, Zürich: Droemersche Verlagsanstalt Th. Knaur Nachf., 1963 [1. Aufl. 1955], Abb. S. 299

DER DEUTSCHE EXPRESSIONISMUS – ドイツ表現派展, hrsg. v. Asahi-Zeitung, unterstützt vom Außenministerium, dem Kultusministerium und der Deutschen Botschaft, Ausst.-Kat. Saal SSS, 7. Stock, Seibu-Warenhaus, Tokio (13.04.–14.05.1963), Kat. Nr. 30, Erw. S. 63

Gerhard Wietek: KARL SCHMIDT-ROTTLUFF. BILDER AUS NIDDEN 1913, Stuttgart: Philipp Reclam jun., 1963 [Werkmonographien zur bildenden Kunst in Reclams Universal-Bibliothek, hrsg. v. Carl Georg Heise und Manfred Wundram, Nr. 91], Kat. Nr. 2, Abb. S. 18, Erw. S. 8

Lothar-Günther Buchheim (Hrsg.): KNAURS LEXIKON MODERNER KUNST, m. Texten v. H. Asmodi, R. Cogniat, P. Courthion, B. Dorival, F. Elgar, F. Mc Ewen, F. Fels, M. Gieure, M. Grey, J. Lassaigne, A. Lejard, J. Leymarie, J. Mellquist, F. Meyer, M. Pomes, M. Raynal, J. Rewald, H. P. Roché, Cl. Roger-Marx, D. Rouart, G. di San Lazzaro, M. Seuphor, Ph. Soupault, C. Spaak, Hans Maria Wingler, neue, verb. Aufl., München, Zürich: Droemersche Verlagsanstalt Th. Knaur Nachf., 1962 [1. Aufl. 1955], Abb. S. 269

Lothar-Günther Buchheim (Hrsg.): KNAURS LEXIKON MODERNER KUNST, m. Texten v. H. Asmodi, R. Cogniat, P. Courthion, B. Dorival, F. Elgar, F. Mc Ewen, F. Fels, M. Gieure, M. Grey, J. Lassaigne, A. Lejard, J. Leymarie, J. Mellquist, F. Meyer, M. Pomes, M. Raynal, J. Rewald, H. P. Roché, Cl. Roger-Marx, D. Rouart, G. di San Lazzaro, M. Seuphor, Ph. Soupault, C. Spaak, Hans Maria Wingler, neue, verb. Aufl., München, Zürich: Droemersche Verlagsanstalt Th. Knaur Nachf., 1961 [1. Aufl. 1955], Abb. S. 269

Chri.: »Expressionismus dem Volke. Dauerleihgabe der Sammlung Buchheim für die Staatsgalerie«, in: ABENDZEITUNG, 14. Jg., Nr. 270 (11/12.11.1961), S. 11, Abb. S. 11

Lothar-Günther Buchheim (Hrsg.): KNAURS LEXIKON MODERNER KUNST, m. Texten v. H. Asmodi, R. Cogniat, P. Courthion, B. Dorival, F. Elgar, F. Mc Ewen, F. Fels, M. Gieure, M. Grey, J. Lassaigne, A. Lejard, J. Leymarie, J. Mellquist, F. Meyer, M. Pomes, M. Raynal, J. Rewald, H. P. Roché, Cl. Roger-Marx, D. Rouart, G. di San Lazzaro, M. Seuphor, Ph. Soupault, C. Spaak, H. M. Wingler, neue, verb. Aufl., München, Zürich: Droemersche Verlagsanstalt Th. Knaur Nachf., 1959 [1. Aufl. 1955], Abb. S. 269

DIE MALER DER BRÜCKE. SAMMLUNG BUCHHEIM, m. Texten von Hans Konrad Röthel, Ausst.-Kat. Städtische Galerie München (18.06.–26.07.1959), Kat. Nr. 74, Abb. S. 43

BRÜCKE 1905–1913. EINE KÜNSTLERGEMEINSCHAFT DES EXPRESSIONISMUS, Ausst.-Kat. Folkwang Museums, Essen (12.10.–14.12.1958), Kat. Nr. Gemälde 157, Abb. S. o. P. (Abb. 40)

Will Grohmann: KARL SCHMIDT-ROTTLUFF, Stuttgart: W. Kohlhammer Verlag, 1956, Abb. S. 259 l. o., Erw. S. 286

Lothar-Günther Buchheim: DIE KÜNSTLERGEMEINSCHAFT BRÜCKE. GEMÄLDE, ZEICHNUNGEN, GRAPHIK, PLASTIK, DOKUMENTE. ERICH HECKEL, ERNST LUDWIG KIRCHNER, OTTO MUELLER, EMIL NOLDE, MAX PECHSTEIN, KARL SCHMIDT-ROTTLUFF, Feldafing: Buchheim Verlag, 1956, Kat. Nr. 245, Abb. S. 231

AUSSTELLUNG KARL SCHMIDT-ROTTLUFF ZUM 70. GEBURTSTAG, Ausst.-Kat. Schloss Charlottenburg, Berlin (20.09.–10.10.1954), Berlin: Grützmacher, 1954, Kat. Nr. 24

19. KUNST-AUKTION, KUNSTLITERATUR, GEMÄLDE, ZEICHNUNGEN, GRAPHIK DES 19. UND 20. JAHRHUNDERTS, Stuttgarter Kunstkabinett Roman Norbert Ketterer (18.–20.05.1954), Kat. Nr. 1620, Abb. S. 34, Erw. S. 156

SCHMIDT-ROTTLUFF ZUM 70. GEBURTSTAG, Ausst.-Kat. Galerie Günther Franke, München (01.–23.12.1954, 04.01.–15.02.1955), 1954, Kat. Nr. 3

KATALOG DER GEMÄLDE UND BILDHAUERWERKE IN DER KUNSTHALLE ZU BREMEN, Bremen: Verlag von Franz Leuwer, 1925, Kat. Nr. 393, Erw. S. 83

Weitere Werke